�Թ�Ⱥ��

Mae ymchwilwyr Prifysgol �Թ�Ⱥ�� ymysg gwyddonwyr cefnfor a charbon glas o'r radd flaenaf sy'n cyfrannu at bartneriaeth gwerth miliynau o ddoleri a gyhoeddwyd yn ddiweddar rhwng y grŵp yswiriant, Convex Group Limited (Convex), y Blue Marine Foundation (BLUE), elusen sydd wedi ymrwymo i adfer iechyd y cefnfor, a Phrifysgol Caerwysg. Y rhaglen bum mlynedd uchelgeisiol hon yw'r ymgais fwyaf hyd yma i adeiladu gwell dealltwriaeth o briodweddau a galluoedd y cefnfor a'i silffoedd cyfandirol yng nghylchred garbon y ddaear. Mae'n cynrychioli ymdrech ar frys i arafu newid yn yr hinsawdd.  

Gall y cefnfor fod yn un o’n cynorthwywyr gorau yn ein brwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd, ond mae mesur ei botensial llawn ar gyfer storio carbon yn parhau i fod yn gwestiwn sylfaenol sydd dal heb ei ddatrys. Mewn cyfnod o argyfwng hinsawdd byd-eang, gall y morlun roi atebion sydd eu hangen yn ogystal ag atebion seiliedig ar natur i'r argyfwng hinsawdd presennol. Dan arweiniad BLUE a Phrifysgol Caerwysg, ac mewn cydweithrediad â sefydliadau gwyddonol blaenllaw ledled y byd, bydd yr arolwg yn darparu data mynediad agored, amserol a chywir am storfeydd carbon gwely'r môr drwy’r byd.

Mae'r ymchwil hwn yn hanfodol. Mae astudiaethau wedi dangos y gall mesurau lliniaru yn y môr ddarparu hyd at un rhan o bump o'r atebion sydd eu hangen i gyfyngu cynhesu byd-eang i 1.5 gradd Celsius a chulhau'r bwlch allyriadau. Ond mae gwely'r môr yn parhau i fod heb ei ddiogelu i raddau helaeth ac ar hyn o bryd nid yw’n cael ei gyfrif yn y rhestrau allyriadau carbon a luniwyd gan y Panel Rhynglywodraethol ar gyfer Newid Hinsawdd.

Dywedodd Stephen Catlin, cadeirydd a Phrif Swyddog Gweithredol Convex:

“Mae rhagweld a lliniaru risgiau yn y dyfodol wrth wraidd yr hyn a wnawn yn Convex. Mae ein gallu i wneud penderfyniadau gwybodus yn dibynnu ar ein mynediad at ddata cadarn a'i ddadansoddi - mae'r un peth yn wir wrth ymladd yn erbyn newid yn yr hinsawdd.

“Bydd canlyniadau sylweddol yn cymryd ymdrech fyd-eang. Bydd yr arolwg hwn yn cwmpasu arbenigedd gwyddonwyr o wahanol gyfandiroedd a bydd yn adeiladu ar yr ymchwil a gasglwyd o Arolwg Arctig Catlin ac Arolwg Morlun Catlin. Mae hwn yn gyfle enfawr i gefnogi ymchwil arloesol ac effeithiol.”

Dywedodd yr Athro Callum Roberts, Athro Cadwraeth Môr yn y Ganolfan Ecoleg a Chadwraeth ym Mhrifysgol Caerwysg a phrif gynghorydd gwyddonol ac ymddiriedolwr BLUE:

“Mae’r cefnfor a’i adnoddau, er eu bod yn hanfodol i’r holl fywyd ar y ddaear, yn cael eu camddeall a’u hesgeuluso ar hyn o bryd. Bwriad yr arolwg yw ceisio dod ag eglurder i'n dealltwriaeth o'r cefnfor, gan gynnwys faint o garbon sy'n cael ei storio mewn morluniau arfordirol ac ar y silffoedd cyfandirol, yn ogystal â pha mor agored yw'r storfeydd hyn i ddifrod a achosir gan bobl.

“Dylai'r arolwg ddangos yn glir y gwerth aruthrol sydd i'w gael yn ein cefnforoedd a'r symudiad byd-eang i'w amddiffyn. Trwy gefnogaeth ystyrlon gan fusnesau â gweledigaeth fel Convex y gall ymchwil mor hanfodol fod yn bosibl.”

Ychwanegodd yr Athro Lisa Roberts, Is-ganghellor Prifysgol Caerwysg:

“Mae’r bartneriaeth gyffrous hon yn enghraifft wych o arweinyddiaeth ymchwil Caerwysg a thrwy ddyngarwch Convex, byddwn mewn gwell sefyllfa i hyfforddi’r genhedlaeth nesaf o wyddonwyr môr byd-eang yn ogystal â helpu i lywio arferion polisi a rheoli yn y dyfodol.”
Dywedodd George Duffield, cyd-sylfaenydd BLUE: “Yr hyn sy’n gwneud ein project ni yn wahanol i brojectau eraill yw na fyddwn yn rhoi’r gorau iddi ar ôl nodi’r problemau - rydym yn bwriadu profi’r atebion hefyd.”

Yn cyfrannu o'r Ysgol Gwyddorau Eigion mae'r ymchwilydd, Dr Sophie Ward, sydd wedi'i lleoli yng Nghanolfan Fôr Cymru.

Dywedodd Dr Sophie Ward:

“Mae hon yn rhaglen ymchwil fyd-eang hynod flaengar ac uchelgeisiol, sy'n cynnwys tîm o wyddonwyr cefnfor a charbon glas gwych, ac rwyf wrth fy modd i fod yn rhan ohoni. 
Mae angen i ni ar frys gael gwell dealltwriaeth o storfeydd carbon gwely'r môr ar raddfa fyd-eang gan fod y cefnforoedd yn chwarae rhan mor bwysig mewn cylchred garbon y Ddaear. Hyd yma, nid oes llawer o wybodaeth am allu llawn dyfroedd arfordirol a silffoedd cyfandirol i storio carbon. Gall yr ymchwil hwn  drawsnewid ein dealltwriaeth o sut y gall y cefnforoedd gyfrannu at ddatrys argyfwng yr hinsawdd.”